
अनुसन्धानकर्ता एवं संस्कृतिविद् बुद्धि तामाङ तामाङहरुले म्हेनिङ(म्हेनाङ) पर्व मान्ने परम्परा रहेको बताउनुहुन्छ । म्हेनिङ र दशैं नितान्त फरक पर्व रहेको दावी गर्दै उहाँ यस विषयमा अब तामाङहरु अलमलमा पर्न नहुनेमा जोड दिनुहुन्छ । उहां भन्नुहुन्छ–‘प्रकृति,ज्योहो ज्योमो मान्ने पुजा,उत्सव हो म्हेनिङ ।’ तामाङको अलिखित क्यालेण्डर अनुसार म्हेनिङ महिनामा पर्ने यो पर्वमा हिन्दुहरुको दशैं खप्टाएपछि कन्फ्युजनको अवस्था सिर्जना भएको उहाँको भनाई छ । नमोबुद्ध खबरले उहाँसंग लिएको अन्र्तवार्ता सारांशमा उतारिएको छ । साथै पूर्ण अन्तरवार्ता भिडियोमा तल प्रस्तुत गरिएको छ ।
ल्हास्सो तपाईंलाई स्वागत छ ।
ल्हास्सो नमस्कार ।
म्हेनिङ पर्वको विषयमा बहस भईरहेको छ,कतिले दशैंलाई नै म्हेनिङको रुपमा मानेर तामाङहरु विचलनमा पर्न लागेको आरोप लगाईरहेका छन्,सर्वप्रथम म्हेनिङ के हो दशैं के हो ? यसैबाट छलफल शुरु गरौं न ।
म्हेनिङ र दशैंमा धेरै फरक छ । तामाङले मनाउने म्हेनिङ भनेको ६ वटा ऋतुहरुलाई ४ सिजनमा ल्याउँदा ४ वटा ऋतु हुन्छ,यो ४ वटा मुल ऋतुहरुमा तामाङका ४ वटा प्रमुख चाडहरु छन् । तामाङमा बुद्ध जयन्ती तथा सकादावा,साउने संक्रान्ती र गोन्हेङ्ह्यापछि मनाउने म्हेनिङ पर्व हो । मैले देखेअनुसार ती ४ वटा चाडहरुमध्ये एउटा चाहिं म्हेनिङ हो । प्रकृतिको नियम,ऋतुअनुसारको नियम,खेतीपाती यसको अलिखित क्यालेण्डर छ तामाङमा,थाहा हुन्छ कि यो बेला यो पर्छ भनेर । त्यहि अनुसार ज्योहोज्योमो(प्रकृति)को पुजा गरेर, त्यसलाई पुर्याएर,पूर्खालाई चढाए,आफूलाई पनि राम्रो भयो भनेर खाने,भोज भतेर गर्ने,हामी बांच्यौं अब भनेर चढाउनु हो यो,पुजा गरेको जस्तो उत्सव हो । यो उत्पादनसंग गांसिएको पुजा हो । जुन हिन्दुको दशैं छ,पहिला चैतमा मनाउने गरिन्थे दशैं चाहिं ।
तामाङले मात्रै हैन म्हेनिङ मनाउने । मगरले ध्यसे भन्छ,नेवारले मोःनि भन्छ,चुरे पर्वतमुनि बस्ने थारुहरुले आफ्नै नामले मनाउंछन् । यो नेपाल एकिकरण गर्नुपूर्व यसरी विभिन्न समुदायले आआफ्नो मौलिक चाड नै मनाउंदै आएको इतिहास छ । ठ्याक्क यो सिजन राम्रो हुने भएपछि चैतमा मनाउंदै आएको दशैं अगाडि असोजमा सारेको देखिन्छ । चैतको बेला अनिकाल हुने,खाएर पचाउन पनि नसकिने,असोजको सिजन भनेको राम्रो,अन्नवाली फलेर घरभित्र भित्राएको,कुनै बांकी नै छ,मौसम रहरलाग्दो जाडो पनि है गर्मी पनि हैन ।
यो सिजन उपयुक्त रहेछ भनेर ठ्याक्क दशैं यहि बेला सारेपछि दशैं र म्हेनिङ के हो कन्फ्युजमा परे । पछि त्यहि क्यालेण्डर बनाउंदै ल्याउँदा म्हेनिङ हराउन थाल्यो,दशैं स्थापित भयो । सारमा दशैंको अर्को अर्थ के हो भने नौ वटा क्लेस हुन्छ–अहंकार इष्र्या,आशक्ति अथवा राग,मुर्खता,लोभ,क्रोध,राग,द्वेस अनि अज्ञानता । अब नौ वटा दुर्गा(नवदुर्गा)भनेको सकारात्मक शक्ति भयो । यो चाहिं समानता,मित्रता,करुणा,प्रज्ञा,सन्तोष,शान्ति र पवित्र,स्पष्टता र ज्ञान ।
यो नौ वटाको संकेत दुर्गाको रुप हो,भगवतीको रुप दिएर ती नौ वटा राक्षस वा क्लेसलाई मनैबाट अन्त्य गर्नु हो तर यसरी कसैले मानेनन्,भगवतीको नाममा भएभरको पशुलाई राक्षस बनाएर मार्ने काम भयो । महिषासुर बनाएर रांगा मार्ने,सुंगुर मार्ने,कुखुरा मार्ने,हांस मारे,बोका,पठ्यांग्रा मारे कुमारीपाटि भनेर यो यसरी पुजाको नाममा काटमार भयो । पुजा नगरिकन कति रांगा भैंसी ढाल्छन्,कति सुंगुर,कति खसी काट्ने गरेर खाएर नौ वटा राग क्लेस खत्तम कहां हुन्छ र ? झन त्यसलाई जगाउने कामचाहिं भयो ।
दशैं भनेको दशा कटाउनु हो,क्लेस कटाउनु हो,म्हेनिङ भनेको उत्सव,भोज,भतेर,आत्मसात गर्नु,खुसी,रमाईलो,बर्खा गयो,अनिकाललाई जित्यो,रोगलाई जित्यो,पानी पहिरोलाई जित्यो,किरालाई जित्यो,सारा झरी,बादल,खोला बाढिलाई जित्यो । जमिले सम्पूर्ण चीज प्राप्त भयो । तपाईं प्रकृतिले हामीलाई यसरी दिएपछि तपाईं ज्योहो ज्योमोलाई नै अगाडि भनेर चढाउनुपर्ने । बोन सभ्यताले चाहिं यो हिमालको दायां,बायां त्यसको प्रभाव प्रकृति पुज्नु हो । प्रकृतिलाई मान्ने यो दशैं हो । नेपालमा विशेष त यो बागमती प्रदेशमा रहेका तामाङहरुले म्हेनिङ मनाउने प्रचलन रहेछ ।
तामाङहरुले यो म्हेनिङ विशेष रुपमा ४ दिन मनाउंछन् भन्ने तपाईंको कुरा रह्यो । कुन दिन कसरी मनाउंने परम्परा छ त ?
दशैं र यो म्हेनिङ मिसमास भएको देखिन्छ । म्हेनिङ मनाउनुपूर्व तयारीको काम हुन्छ । बारीमा घैया पाक्यो,यो एक खालको रातो र अर्को खालको सेतो चामल निस्कने हुन्छ । रातो चाहिं हाम्रो घरको देवतालाई चढाउनुपर्ने मोने । त्यो नभए बारीको घैया,पहिला पहिला त खेत हुनेले छुट्टाएर राखिन्थ्यो । एक मुरी वा दुई मुरी धान आउने वा दशपन्ध्र पाथी आउने । अरु धान पछि पाक्छ तर त्यो चाहिं चिउरा कुट्न अगौटे हुन्थ्यो । बारीको देवतालाई चढाउन र भात खान अनि खेतको चाहिं चिउरा कुट्ने । पहिला यसरी चिउरा कुट्ने,दाउरा खोजेर राख्ने अनि लुगा त दशैंमा मात्रै लाउन पाइने गरीब । नहुनेले उधारोमा,हुनेले तिरेर ल्याउंछन् ।
तेल र बाह्र मसलाको व्यवस्था गरिन्छ । माघमा आउने पञ्चमी,वषन्त पञ्चमीको बेला जमरा राख्ने चलन,यसरी खेती गर्नुपर्छ,यसरी उमार्नुपर्छ,यसरी रोप्नुपर्छ भनेर ज्ञान वितरणको मौका । पछि म्हेनिङ भन्ने चाड आएपछि यो जमरा असोजमा राख्न थालियो । हो घटस्थापनामा जमरा राख्ने गरिएको हो । फूलपाती भन्दा एक दिन अघि नै गाउंका ठिटाहरु रोटेपिङ हाल्ने ठाउंमा गत वर्षको मर्मत गर्नुपर्ने भए,झ्याल बनाउनुपर्ने भए,काठ फेर्नुपर्ने भए फेर्ने,नयां राख्नुपरे राख्ने । फूलपातीका दिन रोटेपिङ र लिंगेपिङ हालिसक्नुपर्छ ।
अन्तर्वार्ताको पूर्णअंश यो भिडियोमा हेनुहोस् :
पहिलो दिन म्हेनिङ : सप्तमी ?
सातौं दिनमा तामाङहरुले कसको पुजा गर्छ भने आ–आफ्नो ज्योहो ज्योमोको । जस्तै ङेसुरको चाहिं सेलाङ गुम्गी ज्योहो,फूलचोकीको पल्लोपटिको गाउंमा रहेछ,धेरै टाढा भयो,को जानु ? म्हेनिङमा गाह्रो भो भनेर काभ्रेको दाप्चामा लगेर त्यहि पुजा गर्ने चलन छ । त्यहां पनि टाढा भयो भन्नेहरुले कहां दाप्चाको नेपाने डाँडामा जानु भनेर आ–आफ्नै घर वरपरको अग्लो डांडामा थान गाढेर ठूलो रुखमुनि पुजा गर्ने चलन छ । त्यो चाहिं सेलाङ बुम्की ज्योहो । लोप्चनहरुको चाहिं कपुर फुइगी ज्याहो,त्यो चाहिं महाभारत लेक भन्छ नि ।
डांडापारीका ग्लानहरुको चाहिं बुम्बाडाँडा,त्यो चाहिं मंगलटार भन्दा माथिको डाँडा,हो त्यो बुम्बाडाँडामा सकेको ती जाने,नसक्ने आ–आफ्नो घरवरपरको कुनै अग्लो डाँडामा । तेमालको बलको चाहिं प्राबगाङ फुइगी ज्योहो । प्राबगाङ फुइमा पुग्नेले ति मुल ठाउंमा गर्ने गरिन्छ । त्यहाँ पुग्न नसक्नेले आफ्नै घर वरपरको कुनै अग्लो ठाउँमा गरिन्छ । आफ्नै दाजुभाईमा चाहिं साझा पुजा गरिन्छ । अग्लो थुम्कोमा एक–एक माना चामल,कुखुराको भाले,ज्योमोलाई पोथी,कुखुराको २ वटा अण्डा लगिन्छ । त्यहां बुजु पकाएर बुजु,तोर्मा बनाएर टोटलाको फूलले सिंगारपटार गरिन्छ । त्यसमा बत्ती बालेर पुजा गरिन्छ । पहिला आआफ्नो ज्योहो ज्योमो पूर्खाहरुलाई चढाइन्छ त्यसपछि इष्टमित्रहरुको ज्याहो ज्यामोहरुलाई चढाइन्छ । यसरी पुजा गरेको पहिलो दिन मासुभात खाने गरिन्छ ।
बाह्र मसला भन्ने हुन्छ । पहिला नै जांतोमा पिंधेर त्यसलाई सुन्नेखोले बनाउनुपर्छ । तामाङमा मात्रै छ यो परिकार । बाह्र मसला हालेर फ्राई गरिन्छ,त्यसपछि भुटेको चामलको पिठो,कसैले भटमास,गहुं पनि मिसाउंछन्,हुदै नभएको ठाउंमा मकैको पिठो पनि हुन्छ । सकेसम्म मकेको हुदैन, त्यसरी मिलाएर त्यो बनाइन्छ । बर्खाभरी लागेको सर्दि निकाल्ने काम त्यसबाट हुन्छ ।
नानीबाबुहरुले नयाँ लुगा लगाउंछन्,ठूलाले पनि । खानेकुरामा बाह्र मसला छुट्दैन,दाउरा भो । आजदेखि खेतबारी खानजोत हुदैन,अरु बेला त डिस्टर्व गरे नि मान्छेले । त्यसलाई बाधा पारियो,छेकियो,उतारियो,खनियो,घाईते बनायो,मार्यो,जोतियो,उल्टायो । अब यो चार दिन भएपनि उनीहरुको लयमा प्रकृति जस्तो छ त्यहि अनुसार उठ्न पाओस्,हिडोस्,खाओस्,पलाओस् भने यसरी प्रकृतिलाई आराम दिनुपर्छ चार दिन । सुतक लागेजस्तै भो भन्ने हुन्छ । अब अरुको घरमा जान मिलेन ।
म्हेनिङ : अष्टमी ?
इष्टबाट आएको देवता भिमसेनको पनि शक्ति चाहिन्छ । मुल देवताको पहिलो दिननै पुज्ने काम भो ज्योहो ज्योमो । पुजा गर्दा नै भन्नुपर्छ–न्होरला पाङज्योइ न्हाङरी स्ह्युबा,स्हेला पाङज्योइ न्हाङरी स्ह्युबा भनेर । यति धेरै चौरासी व्यञ्जन जुटाउन सकियो,यस्तो भित्र बसेको भनेर भनिन्छ । हो त्यो काम भएपछि भोलिपल्ट भिमसेनको पुजा गरेर सक्नेले बोका बली दिन्छ,कुखुरा बली दिन्छ तर पोथी हुदैन । नसक्नेले सानो भएपनि वा ठूलो भएपनि कुखुरा काटेर आफूसंग भएअनुसारको मासु भात खाने गरिन्छ ।
दिउंसो चाहिं मौला । मौलमा दाजुभाईको भैंसी ल्याइन्छ । आ–आफ्नो सुती बसेको भन्छ । समुहमा बांधिएर बसेका दाजुभाई हुन्छ,उनीहरुको साझा भैंसी ल्याउंछन् । भैंसी १५ दिन,१ महिना अगाडी नै ल्याएर राखिएको हुन्छ । अहिले त त्यो चलन हराउंदै गयो । मौला,चउरमा त्यो भैंसी काटेर सबैलाई धुरीबण्डा गरिन्छ । १० घर छकि २० घर छकि सबैको भागमा पर्ने गरी मासु,रगत,गिदी,आन्द्रा,छाला भागभागान पुर्याउनुपर्छ ।
त्यो भाग लगाउंदा कोही साह्रै गरिब भएर खान सकिएन भने उसको ढोकामा लगेर त्यो भाग झुण्ड्याइन्थ्यो पहिला । यो सबैको बराबरी भागमा परेको ऋण तिमिले पनि खानैपर्छ भनेर यस्तो गरिन्थ्यो रे । अहिले त त्यस्तो छैन । त्यो बेला त गरिब भयो,कृषि मात्रै । शहर बजार थिएन । अहिले जस्तो दिनहुं मासु खाने चलन थिएन । गोन्हे ङ्ह्यामा खान पाए पायो,कि गोरु लडेको हुनुपथ्र्यो नत्र दशैं कुर्नुपथ्र्यो । यसरी अष्टमी सक्यो हैन त ?
म्हेनिङ : नवमी ?
भोलीपल्ट नवमीको विहानचाहिं मौलाको मासु सबै केलायो,सफा गर्यो,झुण्डायो । यहि दिन कति तामाङको घरमा छ्योरेलक्मी पुजा गरिन्छ । त्यो चाहिं बुइगलमा गरिन्छ । छ्योरेलक्मी भनेको गंगाजमुना भनेजस्तै हो,दुबै देवी । त्यो पुजा गर्दा सकेसम्म डालोमा एक पाथी चिउरा,एक कैंयो केरा,सानो डालोभरि सेलरोटी पकाएर फलफूल अलि अलि चढाएर कुखुरा दुईवटा बली दिएर राख्ने,त्यो दिन अरु केहि गर्नुपर्दैन,यति गरेपछि सकियो ।
नवमीको दिउँसो,राती घरमा भोज गर्न मासुका परिकारहरु बनाइन्छ । सात दिन अगाडीदेखि नै केराको पात ल्याएर बेरेर राखिएको हुन्छ पहेंलै हुने गरी । घरका सबै परिवार वरीपरि बस्ने,सबैलाई केराको पात विछ्याउने । आज भर्खरै जन्मेको बच्चा भएपनि उसलाई भाग लगाउनुपर्छ । जन्मिदै उसले पनि यो भाग लिएर आएछ भन्छ । खाने त हैन । अब विदेशमा गएर आउन नसकेका आफ्ना परिवारका छोरा छोरी,काका काकी को कति छन् जो भिन्न नबसेका हुन् । उनीहरुको भाग पनि बनाउनुपर्छ । कसैलाई पक्षपात नगरि आमाले दिएर बुबालाई सहयोग गर्नुहुन्छ । भागचाहिं बुबाले लगाउंनुहुन्छ । खेत नभएको ठाउंमा एक मानोको भोज रे,दाप्जा,फांट जस्ता ठाउंमा खेत हुनेले एक कुरुवाको भोज त्यो पनि माथि भरीभरी सबैलाई हालिन्छ ।
आमालेचाहिं ठिकठाक पार्नुहुन्छ,त्यसपछि पकाएको मासु हालिन्छ । प्रत्येक भागमा गिदि,रगत,छाला,मासु जेका परिकारहरु पकाउँछन्,ती सबै भाग लगाउनुपर्छ । केरा एक एक कोसा । दुहुनो गाईभैंसी भएकालाई दिनु परेन,नभएकालाई भएकाले दुध जोहो गरेर,सकिन्छ सुद्ध दुधको दहि नसके पानी मिसाएर एक एक अम्खोरा भएपनि नभएकाहरुको घरमा बांडिन्छ । भोजमा त्यो दहि पनि हुनुपर्छ एक–एक गीलास जत्ति ।
भोज गर्दा सबैभन्दा पहिले घरको देवतालाई,सबैभन्दा ठूलो चरेसको थालमा केराको पात विछ्याएर माथि हालेर माथि चोटामा देवता ख्याङमा लगेर राखिन्छ । अब अझै त्यत्तिकै खाने कुरा भएन । घरको मुल मान्छेले बुबा वा बाजेले सानो केराको पातमा सबैको भागको
थोरै–थोरै दोबाटोमा लगेर फाल्नुपर्छ । त्यो बेला घरको गृहणीले कुचो समात्ने गरिन्छ,बुढाले ढोका खोलेर निकाल्दा हा..हो गरेर ढोका बन्द गरिहाल्ने चलन छ । घरको मुल मान्छेले सबैको भागबाट झिकेको भाग दोबाटोमा लगेर फाल्दा ल है देवीदेवता,भुतप्रेत को को छ ? नदेख्ने अदृश्य रुपमा,यो तिमीहरुको भाग हो,हामीले जुठो नगरी पहिला ल्याएका छौं भनेर दोबाटोमा राखिदिएर घर फर्किने चलन छ । घर आएर ढोका ढकढकाउंदा गृहणीले ढोका खोलेर पानी छर्केर घर भित्र प्रवेश गराएपछि सबैको भागको थोरै थोरै आगोमा चढाएर घरको बुबा,बाजे वा मुल व्यक्तिले लु खाऊ अब भनेर भनेपछि खाने गरिन्छ ।
विदेश जानेहरुको भाग पनि हुन्छ । भर्खरै जन्मेकोलाई पनि भाग हुन्छ । आमाले दुधमा अलिकति दलेर पिरो बच्चाको जिब्रोमा छुवाउने गरिन्छ । उसको भाग अरुले खान मिल्दैन । पछि बच्चाको आमाले खाने गरिन्छ । भोजमा जांड रक्सी के के छ,रहेको अरु खानेकुराहरु पनि खाने गरिन्छ । बाजे भए बाजेले,बाजे नभए बुबाले,बुबा पनि नभए ठुलो मुलदाजुले ल जसले यो सबै खाईसक्छ उसलाई फेरि यति नै पाइन्छ है भनेर भन्नुपर्छ । कसैले त्यो बुत्यायो भने फेरि त्यति नै दिनुपर्छ भन्ने चलन छ तर जोकोहीले सकिदैन,कोहीले सकिन्छ भनेको सुनेको छु तर मैले देखेको छैन ।
म्हेनिङ : दशमी ?
दशमीको विहानचाहिं के गरिन्छ भने नवमीका दिन चोटामा छ्योरेलक्मीको नाममा काटेर राखेर दुई वटा कुखुरा,त्यो खाएको छैन,भोग मात्रै दिएर राखिएको हुन्छ । दशमीको दिन झिकेर तल ल्याएर ती दुई वटा कुखुरा सफा गरेर पकाइन्छ । जाँड रक्सी निकालेर टोलका अगुवा पुरुष मात्रै हैन दुई,चार जना महिला गृहेणीहरुलाई पनि बोलाएर आफू खाने र उनीहरुलाई पनि खुवाइन्छ । माख्लो घर तल्लो घर,पल्लो घर वल्लो घर एक अर्कोलाई बोलाएर खाने खुवाउने गरिन्छ ।
म्हेनिङमा अर्को चलन पनि छ,जुन काटमार हुन्छ नि,बोका,कुखुरा,रांगा भैंसी । गाउंका चोहो,गान्बा वा मुख्य मान्छेलाई टाउको आधि दिनुपर्ने चलन छ । उसले नियम बसाल्नुपर्छ,विकास गर्नुपर्छ । बाटो बनाउनुपर्यो,धारा बनाउनुपर्यो,वन,कुलो संरक्षण गर्नुपर्यो,खोला संरक्षण गरेको हुनाले त्यो उसलाई दिने चलन छ ।
मैले बुझे सम्झे अनुसार टिकाकै दिन छोरीचेली माईत जाने चलन थिएन,अहिले त कतिपय टिकाकै दिन आफ्ना ज्वाईं चेली,भाञ्जाभाञ्जी आउने भयो । सुसराली जाने चलन भयो । ससुराली जांदाचाहिं केहि नभएपनि ३ पाथी चिउरा सोलीमा । ४ कुरुवा रक्सी,कसैले सिंगो कुखुरा ।
कतिले सुकुटि मासु वा कतिले पकाएर लैजाने चलन छ । जांदा मुल घरमा खाने,भोलीपल्ट वरपरका घरले पनि खानपीनका लागि बोलाउंछन् । ससुराली त पूर्णिमा दिनसम्ममा गएपनि हुन्छ । फर्किदा छोरीको भाग भनेर एक एक कुरुवा चिउरा,कांचो वा पाकेको ख्वाङ मासु दिंदा फर्किदा झन धेरै हुन्छ । यति नै हो ।
टिका थाप्ने चलन थिएन र ? अहिले त कोहीले रातो कोहीले सेतो टिका राख्ने गरेका छन् । यो खास के हो ?
टिका राख्ने चलन पहिला थिएन,मैले लाएको पनि छैन,कसैलाई राखेको पनि छैन । विहेमा राख्छ,राम्रो नराम्रो अरु काममा राख्ने गरिन्छ तर सेतो नै । जमेको दुधमा सकेसम्म घैयाको चामलको टिका राख्ने र आर्शिवाद दिने हो । कोहीले चाहिं नौनी हुन्छ नि गाईको,त्यसमा चोपेर टोटलाको फूलको ट्याक्क एक दुई तीन गरी राख्ने,कतिले एउटा कतिले ३ वटै राख्ने गर्छ निधारमा । खास फूल चाहिं त्यो हो टिका राख्ने । त्यो पहिल्यैदेखि थियो । पछि हिन्दु संस्कृतिले छायो,मान्छे बसाईं जाने,यताउता गर्न थाले । म्हेनिङमा पनि टिका राख्ने चलन बस्यो ।
कुनै ठाउंमा अघि नै बस्यो होला,मैले देखेको यो भेगमा ३५ साल पछि भनौं न,त्यसपछि जनआन्दोलन पछि ४७ सालको बहुदलीय व्यवस्थापछि व्यापक हुदै गयो । थाहा हुनेले सेतो राख्यो थाहा नहुनेले सिन्दुर कलर,रातो राख्यो । सेतो राख्नु शान्तिको प्रतिक अनि रातो राख्नु क्रोध क्रान्तिको प्रतिक हो ।
दशमीको दिनदेखि छोरीचेली,ज्वाईंचेला आउंछन् । ज्वाईंका भाई बहिनी आउंछन् । साली पर्ने,यताको पनि यस्तै हुन्छ । तरुणतरुणी पनि भेटघाट हुने । त्यो बेला लिंगे पिङमा उनीहरुलाई प्राथमिकता दिईन्छ । कुनै कुनै ठाउंमा पूर्णिमा दिनसम्म गीत गाउने,मेला जात्रा हुन्छ । तरुण तरुणीको उनीहरुको पहिलाको भाका छ भने त्यहिअनुसार भेटिन्छ । पहिला पहिला के थियो भने मन पर्ने केटिलाई नाच्यो र मन पर्ने केटालाई चाहिं नाजो भन्ने गरिन्थ्यो,नाजो नाच्यो । मेरो नाच्यो आउने भनेको छ,फलानो ठाउंमा जात्रा हेर्न आउंछ भनेर कोंगो भनिन्छ जुन चोयाको जस्तै हुन्छ,अहिले त प्लाष्टिकको कैंयो भइहाल्यो । थगर वा त्यो चोयाको कोंगो दिने उपहारको रुपमा,केटिले चाहिं उसको मनपर्ने केटालाई रुमाल दिने । यसरी भाका गर्ने चलन अब यो ठाउंमा भेटौंला भनेर । पूर्णिमा सम्मको म्हेनिङ यस्तो थियो ।
म्हेनिङको महत्व वृहत रुपमा देखियो हैन त ?
हो,यो म्हेनिङ ज्ञान वितरण,अनुभव आदानप्रदान पनि हो । कोही बर्माबाट आए,कोही भारतबाट आए,बंगलादेश,भुटान,सिक्किम,कोही नेपालका ठाउंहरुबाट कोही उत्तर तिब्बतबाट फर्केर आए । ज्ञान आदानप्रदान,बुढापाकाबीच अनुभव आदानप्रदान,यो चाहिं फूलपातीदेखि पूर्णिमा सम्म भयो । तर आफ्नो घरको आफ्नो ग्युई,ज्ञान,आफ्नो कुल,पूर्खाको,प्रकृतिको पुजा गर्ने क्रममा ठिटाहरुले सिक्न पाउने भए । हाम्रो कुरा यो रहेछ,ज्याहो यो रहेछ भनेर थाहा पाउंछन् । भोली वल र ङेसुरको विहे गर्नुपर्यो भने उनीहरुको म्हेम्हेदाङ पहिलेदेखि छ कि छैन ? ज्योहो ज्योमो मिल्दैन भने घरबार पनि राम्रो नबस्ने हुन्छ रे । प्राबगाङ फुइगी ज्योहो र सेलाङ बुम्गी ज्योहो बीच साईनो छकि छैन ? कुनै ज्योहोसंग त झगडा भएको छ भने घरबार राम्रो बस्दैन भनेर ज्योहो समेत प्राथमिकतामा राख्नुपर्छ ।
धार्मिक महत्व भनौ भने बोनिजम्,सांस्कृतिक महत्व भनौ भने यो सांस्कृतिक पहिचान केमा जोडिन्छ भने मैले अघि ज्ञान भनेको थिएं नि,ज्ञान आदानप्रदान,भेटघाट,माया,घरबार चलाउन भाकल गर्नु,रोटेपिङ,लिंगेपिङ राख्नु,खानपीन गर्ने,यहि क्रममा एक अर्कालाई हार्दिकतासाथ निमन्त्रण गर्ने गरिन्छ । शान्ति,नमिल्ने मान्छे पनि दशैंमा मिल्ने । खेतीमा मिलेन,पानी कुलाुमा मिलेन,सांध,गाईभैंसीमा मिलेन,बालीमा मिलेन भने दशैंमा मिल्नुपर्छ । यसरी यो मेलमिलाप पनि हो । यो शान्ति ।
यो हाम्रो पहिचानको विषय भएकोले संरक्षणका लागि युवा जमातको चासो बढ्नुपर्छ । यस्ता सांस्कृतिक सम्पति राज्यको सम्पति हो भन्ने राज्यले महसुस गर्नुपर्छ । आज हराएमा भोली तामाङ नै राष्ट्रपति,प्रधानमन्त्री भएपनि फर्काएर ल्याउन सकिदैन । बेलैमा ध्यान जान जरुरी छ ।
म्हेनिङको बारेमा यति धेरै कुरा स्पष्ट पार्नुभएकोमा तपाईंलाई धेरै धेरै धन्यवाद ।
धन्यवाद,नमस्कार ।