काठमाडौं–बौद्ध क्षेत्रमा साउन शुक्ल पुर्णिमाको बेला प्रचलित गाईजात्रा तथा रोपाईं (घोनाई) जात्रा यो वर्ष भव्य रुपमा मनाउने तयारी भएको छ ।
बौद्धको साँस्कृतिक विविधताभित्रको पहिचानको रुपमा रहेको यो जात्रा भव्य रुपमा मनाउन गाईजात्रा तथा रापाईंजात्रा(घोनाई) मूल सामारोह समितिले भव्य तयारी गरेको हो ।
जात्रालाई व्यवस्थित तथा भव्य रुपमा मनाउन काठमाडौं महानगरपालिका वडा नं. ६ को आर्थिक सहयोग, बौद्ध तामाङ कल्याण गुठीको संयोजनमा विविध कार्यक्रमहरु तय गरिएको छ ।
बौद्ध तामाङ कल्याण गुठीका अध्यक्ष एवं जात्रा मूल समारोह समितिका संयोजक जयमंगल लामाका अनुसार श्रावण २५ गते दिउँसो ३ः३० बजे घिनतिङनाका कार्यक्रम, श्रावण २६ गते मध्यान्ह १२ बजेदेखि २ बजेसम्म साँस्कृतिक कार्यक्रम, दिउँसो २ः३० बजे रोपाइँजात्राको र्याली शोभा यात्रा प्रारम्भ, साँझ ५ बजे औपचारिक तथा पुरस्कार वितरण कार्यक्रम तया गरिएको हो ।
रोपाईंजात्राको र्यालीले बौद्ध स्तूप परिक्रमा गरी बौद्ध फूलबारी, बौद्ध गेट, बौद्ध पीपलबोट मूल सडक, बौद्ध टुसाल चोक मूल सडक हुदै बौद्ध गेट तथा बौद्ध स्तूप परिक्रमा गर्नेछ ।
रोपाईंजात्रामा प्रस्तुत हुने विधाहरूमा हलगोरु, युवा बाउसे, युवा रोपार, बाल रोपार, बाल बाउसे, हाँस्य, व्यङ्ग्य, युवा लाखे, बाल लाखे, झाँकी, घोडाका साथै स्थानीय विद्यालयहरूको प्रस्तुती रहने समारोह समितिले जनाएको छ । प्रस्तुती दिएकाहरुमध्ये उत्कृष्ट छनौट गरी पुरस्कार वितरण गर्ने कार्यक्रम समेत हुने भएको हो । यस कार्यले सहभागि अभिवृद्धिमा सघाउ पुग्ने आयोजकको अपेक्षा छ ।
स्थानीय संस्कृतिको प्रवद्र्धन स्थानीय सरकारको पनि दायित्व रहेकोले वडा कार्यालयले जात्रा मनाउन बजेटेको व्यवस्था गरेको काठमाडौं महानगरपालिका वडा नं. ६ का वडा अध्यक्ष भुवन लामाले बताउनुभयो । यो जात्रा यो क्षेत्रको पहिचानका साथै पर्यटन विकासको महत्वपूर्ण पाटो रहेको समेत उहाँको धारणा छ ।
‘वडा कार्यालय, स्थानीय संघसंस्थाहरुसँग सहकार्य गरी सुव्यवस्थीत र व्यापक ढंगले जात्रा सम्पन्न गर्ने तयारी गरेका छौं ।’, हालै आयोजित पत्रकार सम्मेलनमा जात्रा मूल समारोह समितिका प्रवक्ता सम्पूर्ण कुमार लामाले भन्नुभयो,–‘यो हाम्रो अमूर्त साँस्कृतिक सम्पदा हो, राष्ट्रकै गौरव हो, बढि भन्दा बढि सहभागि जुटाई संस्कृतिको प्रवद्र्धन हुने गरी जात्रा मनाउनेछौं ।’
स्थानीय तामाङ भाषामा ‘घोनाई’ भनिने यो जात्रा पर्वकै रुपमा मनाउने प्रचलन रहेको प्रवक्ता लामाले बताउनुभयो । यो पर्व मुख्य गरी जनैपूर्णिमा देखि प्रारम्भ भई गाईजात्रा हुँदै रोपाइँ जात्रामा समापन हुने उहाँको भनाई छ ।
प्रवक्ता लामाका अनुसार साउन शुक्ल पूर्णिमा (घोनाई ङ्ह्या-जनैपूर्णिमा) को दिन विहानै मन्दिर, चैत्य, कुलदेवता र खेतखेतमा क्वाँटी र तीतेपाती चढाइन्छ र घरघरमा क्वाँटी खाने गरिन्छ ।
असार महिनाको रोपाइँको काम सकेर फुर्सदिला बनेका किसानहरू रोपाइँको प्रतीकात्मक स्वरूप झझल्को दिने गरी रोपार, बाउसे, हलीको भेषमा अभिनय सहित मनोरञ्जन गर्दै रोपाइँजात्रा मनाउने प्रचलन रहि आएको जात्रा मूल समारोह समितिका संयोजक जयमंगल लामा बताउनुहुन्छ । अर्कोतर्फ दिवंगतको स्मृतिमा घरघरबाट रोपार, बाउसे बनाई रोपाइँजात्रामा सहभागी गराउने चलन पनि रहेको उहाँको भनाई छ ।
बौद्ध क्षेत्रमा तामाङ समुदायले घोनाई तथा रोपाईं जात्रा र नेवारी समुदायले गाइजात्रा तथा रोपाईं जात्राको रुपमा मनाउदै आएका छन् । गाईजात्रा भने मृत्युसँस्कारसँग सम्बन्धित पर्व हो ।
लोक धारणा र प्रचलित किम्बदन्तीको आधारमा रोपाइँजात्रालाई गाईजात्राको प्रचलित जनश्रुतिको आधारमा व्याख्या गरिएको पाइएको छ ।
कान्तिपुरका मल्लकालीन राजा प्रताप मल्ल (सन् १६४१–१६७४) ले गाईजात्रा चलाएको हो भन्ने इतिहासलाई आधार मान्ने हो भने सोह्रौं र सत्रौं शताब्दीदेखि नै रोपाइँजात्रा मनाउन थालिएको प्रतीत हुन्छ । राजा प्रताप मल्लको छोरा चक्रवतीन्द्र मल्लको कलिलै उमेरमा मृत्यु भएकोले पुत्र शोकबाट भावविह्वल आफ्नी रानी अनन्तप्रियालाई सान्त्वना दिन प्रताप मल्लले यो जात्रा चलाउन थालेका थिए भनिन्छ ।
बौद्धको सन्दर्भमा आफ्ना दिवंगत आफन्तजनको आत्माको शान्तिका लागि घरघरबाट रोपार, बाउसे बनाई रोपाइँजात्रामा सहभागी गराउने चलन अधावधि चलेको पाइएको बौद्धनाथ क्षेत्र विकास समितिका पूर्व अध्यक्ष समेत रहनुभएका सम्पुर्ण कुमार लामाको भनाई छ ।
यो जात्रा सभ्य तथा भव्य रुपमा सम्पन्न गर्न विभिन्न संघसंस्था तथा व्यक्ति व्यक्तित्वहरुको संयोजकत्वमा गठित उपसमितिहरु सक्रियतासाथ लागि परेको प्रचारप्रसार उपसमिति संयोजक चन्द्रजित मोक्तानले जनाउनुभयो ।
