धुलिखेल-बत्तिस बर्ष अघि २०४८ सालमा काठमाडौँ विश्वविद्यालय ऐन संसदबाट पारित भएपछि काठमाडौँ विश्वविद्यालयको स्थापना भएको थियो । सन् १९८५ को सेप्टेम्बर महिनामा ‘काठमाडौँ क्याम्पस’ को नाउँमा त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट सम्बन्धन प्राप्त गरी अध्ययन–अध्यापन सुरु गरिएको र पछि त्यही क्याम्पस काठमाडौँ भ्याली क्याम्पस बनेको थियो ।
बत्तिस बर्षको यस अवधिमा यस विश्वविद्यालयले २८ औँ दीक्षान्त समारोह सम्पन्न गरी डिसेम्बर १३ (मङ्सिर २७) मा २९ औ दिक्षान्तको पहिलो चरणको कार्यक्रम समेत सम्पन्न गरेको छ । यो विश्वविद्यालय अहिले स्नातक र स्नातकोत्तरमा गरी वर्षमा ४ हजारभन्दा बढी स्नातकलाई उपाधि दिने अवस्थामा पुगेको छ । यहाँ २०० बढि विषयको पठनपाठन हुन्छ । यसले अनुसन्धान विधामा पनि पकड जमाइसकेको छ ।
यस विश्वविद्यालयसँग झन्डै ४४.०४ हेक्टर जमिन छ, त्यसमा ६७७६६ स्क्वायर मिटरका भवनहरू बनिसकेका छन्, ५०६१ स्क्वायर मिटरका भवनहरू बनिरहेका छन् र ४७२६ स्क्वायर मिटरका भवनहरू बन्न लागेका छन् । त्यहीअनुसार फर्निचर र उपकरणहरू छन् । यसबाट विश्वविद्यालयको प्रगति सन्तोषजनक रूपमा भएको देख्न सकिन्छ ।
यस विश्वविद्यालयले अहिलेसम्ममा ४३ हजारभन्दा बढी स्नातकहरू उत्पादन गरिसकेको छ । हरेक वर्ष मङ्सिर २५ गते आफ्नो स्थापना दिवसका रूपमा वार्षिकोत्सव मनाउने गरेको छ । विश्वविद्यालयले स्थापना दिवस समारोहमा तीन विशिष्ट विद्वानहरुको अभिनन्दन (Oration) गर्ने कार्यक्रम समेत सम्पन्न भएको छ ।
यस वर्ष बार्षिकोत्सवमा काठमाडौं विश्वविद्यालयको चिकित्साशास्त्र विभागका संस्थापक डीन डा. नरेन्द्र बहादुर राणा, जर्मन कला साधक तथा काठमाडौं विश्वविद्यालयको स्कुल अफ आर्टसको सङ्गीत विभागका संस्थापक विभागाध्यक्ष प्राध्यापक गर्ट माथियास वेग्नर, र पूर्व सभामुख दमननाथ ढुुङ्गाना छन् ।
समारोहमा डा. न्हुछेरत्न तुलाधरको पुस्तक समेत विमोचन भएको छ ।
काठमाडौँ विश्वविद्यालयलाई यसरी चिन्न सकिन्छ —
- यो विश्वविद्यालय नेपालमा स्थापित तेस्रो विश्वविद्यालय हो भने २०४६ सालमा प्रजातन्त्रको पुनस्र्थापना भएपछिको पहिलो संसद्ले ‘काठमाडौँ विश्वविद्यालय ऐन, २०४८’ लाई पारित गरेपछि यस विश्वविद्यालयको स्थापना भएको हो ।
- ‘अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको विश्वविद्यालयका रूपमा ज्ञान र प्रविधिको विकास गरी देशको सेवा गर्ने’ मार्गदर्शक सिद्धान्तअनुरूप यो विश्वविद्यालय अघि बढेको छ ।
- यो विश्वविद्यालय रोजगारमूलक गुणस्तरीय प्राविधिक शिक्षा प्रदान गर्नमा अग्रणी रहेको छ ।
- यस विश्वविद्यालयले वार्षिक बजेटमध्ये बढिमा १० प्रतिशत सरकारी अनुदान पाउने गरेको छ भने बजेटको ६० प्रतिशत विद्यार्थी शुल्कबाट र वाँकि अन्य स्रोतबाट बेहोर्ने गरेको छ ।
- नेपालमै पहिलोपल्ट दर्जर्नौ नयाँ–नयाँ विषयहरूको पठनपाठन यसै विश्वविद्यालयले गराएको छ ।
- मुलुकमा प्रतिवर्ष उत्पादन हुने मेडिकल डाक्टरहरूमध्ये ५० प्रतिशत भन्दा बढि यस विश्वविद्यालयले उत्पादन गर्दै आएको छ ।
- यो विश्वविद्यालय अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको फ्याकल्टी, जनशक्ति उत्पादन र अनुसन्धानका दृष्टिले विश्वका उत्कृष्ट विश्वविद्यालयहरूको स्तरमापनका आधारमा नेपालको पहिलो उत्कृष्ट विश्वविद्यालय हो ।
- यस विश्वविद्यालयमा हरेक स्कुलहरूबाट ८५ प्रतिशतभन्दा बढी विद्यार्थीहरू उत्तीर्ण हुन्छन् र ८० प्रतिशतभन्दा बढी विद्यार्थीहरूले उत्तीर्ण भएको छोटो समयभित्रै स्वदेश तथा विदेशमा आफ्नै विषय र योग्यता अनुसारको रोजगारी पाएका छन् ।
- यस विश्वविद्यालय अन्तर्गत कला, व्यवस्थापन, शिक्षा, विज्ञान, इन्जिनियरिङ, चिकित्साशास्त्र र कानुन गरी ७ वटा सङ्कायहरू छन् । यसले आफ्नै हाइस्कुल पनि सञ्चालन गरेको छ ।
- यस विश्वविद्यालयलाई प्रमुख सहयोग गर्ने विदेशी दातृ निकायहरू भारत सरकार, नोराड (नर्वे), यूएमएन, इसिमोड, डेनिडा (डेनमार्क), कोइका (कोरिया) आदि रहेका छन् ।
- विदेशी सहयोगबाट विभिन्न भौतिक पूर्वाधारका अतिरिक्त टर्वाइन टेस्टिङ ल्याब, फर्मास्युटिकल ल्याब, कम्प्युटर ल्याब, टेक्निकल ट्रेनिङ सेन्टर, एनटिआइसी आदि यस विश्वविद्यालयको परिसरमा निर्माण भएका छन् ।
- विशेष दीक्षान्त समारोहको आयोजना गरी यस विश्वविद्यालयले नेपाली र विदेशी विद्वान्हरूलाई मानार्थ महाविद्यावारिधि उपाधि पनि प्रदान गर्ने गरेको छ ।
- विश्वविद्यालयको सर्वोच्च निकायका रूपमा कुलपतिका हैसियतले प्रधानमन्त्रीको अध्यक्षतामा गठित विश्वविद्यालय सभा रहेको छ । यसमा शिक्षामन्त्री सहकुलपति, विश्वविद्यालयका उपकुलपति, रजिस्ट्रार, राष्ट्रिय योजना आयोगका (शिक्षा हेर्ने) सदस्य, नेपाल सरकार शिक्षा र अर्थ मन्त्रालयका सचिवहरू, विश्वविद्यालयका डिनहरू, सम्बन्धनप्रदत्त कलेजका प्राचार्यमध्येबाट १ जना, बनेपा र धुलिखेल नगरपालिकाका मेयरहरू, चन्दादाताहरूमध्येबाट २ जना, लब्धप्रतिष्ठित विद्वान्हरूमध्येबाट ५ जना, उद्योगपतिहरूमध्येबाट १ जना, शिक्षकहरूमध्येबाट २ जना तथा विद्यार्थीहरूमध्येबाट १ जना र पुस्तकालयाध्यक्ष सदस्य रहने व्यवस्था छ ।
- उपकुलपतिको अध्यक्षतामा रहेको कार्यकारी परिषद्ले सभाले पारित गरेका नीति–नियमहरूलाई कार्यान्वयन गर्ने–गराउने कार्य गर्दछ ।
- विश्वविद्यालयको संरक्षकत्व एवं अभिभावकत्वका लागि नियममा संरक्षण समितिको व्यवस्था गरिएको छ ।
- प्राज्ञिक तथा शैक्षिक कार्यक्रमसम्बन्धी नीति–निर्माण र कार्यान्वयनको कार्य विश्वविद्यालयको प्राज्ञिक परिषद्ले गर्दछ । यस परिषद्ले पाठ्यक्रमको निर्माणसम्बन्धी, परीक्षासम्बन्धी नीतिहरूको निर्माण एवं परिमार्जनसम्बन्धी र शिक्षक–विद्यार्थीहरूको योग्यता–निर्धारणसम्बन्धी कार्यहरू गर्दछ ।
उच्च नेतृत्वसंग सहकार्य र छलफल
उच्चशिक्षाका मापदण्डहरूमा एकरूपता र अन्तर्राष्ट्रियकरण र नेपालको उच्च शिक्षा क्षेत्रको सुदृढीकरणका लागि काठमाडौं विश्वविद्यालयले ऐतिहासिक पहलहरु प्नि गर्ने गरेको छ । मङ्सिर ८ गते, शुक्रबार नेपालभरका विश्वविद्यालयका उपकुलपतिहरुको सम्मेलन आयोजना गरेको राष्ट्रिय उपकुलपति सम्मेलन यि मध्ये एक हो ।
“उच्च शिक्षाका मापदण्डहरूमा एकरूपता र अन्तर्राष्ट्रियकरण” विषयक सम्मेलनले नेपालको उच्च शिक्षाको अवस्था सुधार गर्न नेपालका विश्वविद्यालयहरूका लागि साझा धारणा निर्माणको मार्ग प्रशस्त गरेको छ । जसमा सहभागी उपकुलपति तथा शीर्ष प्राज्ञिक व्यक्तित्वहरुले नेपालका विश्वविद्यालयले आज भोगिरहेको संकट र त्यसको समाधानका उपायबारे बृहत् छलफल गरे । उनीहरूले नेपालको उच्च शिक्षालाई अन्तर्राष्ट्रियकरण गर्न र नेपाली विद्यार्थीहरूको निरन्तर पलायनको समस्यालाई सुल्झाउन कार्ययोजना विकास गर्न प्रतिबद्धता व्यक्त गरे ।
प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल, शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि राज्यमन्त्री प्रमिला कुमारी, काठमाडौं विश्वसविद्याालयका उपकुलपति भोला थापा तथा विभिन्न विश्वविद्यालयका उपकुलपति, रजिष्ट्रार, रेक्टर, डीन लगायत १ सय ५० भन्दा बढी शीर्ष प्राज्ञहरुको सहभागिता रहेको उक्त सम्मेलनका सहभागीहरुले काठमाडौं विश्वविद्यालयको आयोजनामा आगामी फेबु्रअरी १५–१६, २०२४ (२०८० फागुन ३ र ४ गते) हुने उत्तर भारतका २ सय ५० भन्दा बढी विश्वविद्यालयका उपकुलपतिको बैठकघि नेपालको शिक्षा क्षेत्रको उन्नयनको बाटो तय गर्नेमा मतैक्य जनाए ।
यसअघि सन् २०१८ को अप्रिल १४ देखि १६ सम्म १३ एशियाली मुलुकका २५ विश्वविद्यालयको नेतृत्वलाई वोलाएर सार्तौं एशियाली विश्वविधालयहरुको सम्मेलन आयोजना गरेको अनुभव काठमाडौं विश्वविद्यालयसंग छ ।
प्राज्ञिक गतिविधिहरूको अन्तर्राष्ट्रियकरणमा काठमाडौं विश्वविद्यालयः
४१ देशका २६० भन्दा बढी शिक्षा र अनुसन्धानमा सम्बद्ध संस्थाहरूसंग साझेदारी, विदेशी विद्यार्थीहरूलाई विश्वविद्यालयबाट शैक्षिक उपाधि प्रदान र हरेक वर्ष हुने विद्यार्थी तथा प्राध्यापक आदानप्रदान र अन्य कूटनीतिकहरुको सम्पर्क काठमाडौं विश्वविद्यालयका अन्तर्राष्ट्रियकरणका माध्यमहरू हुन् ।
विगत २८ वर्षमा सन् १९९५ देखि २०२२ सम्म काठमाडौं विश्वविद्यालयका कुल ४३ हजार १ सय २३ जना उत्तीर्ण भएका स्नातकमध्ये करिब १३ प्रतिशत विदेशी नागरिक रहेको रेकर्डले देखाएको छ । संसारका विभिन्न ५५ देशका जसमध्ये भारतका ४३६४, श्रीलंकाका ३५४, अमेरिकाका ७०, माल्दिभ्सका ५२, जर्मनीका ३१, क्यानडा २१, बंगलादेशका २०, जाम्बियाका १८, बेलायतका १८, दक्षिण अफ्रिकाका १४, भुटानका १३, पाकिस्तानबाट १३, नर्वे, अस्ट्रिया र रसियाका ९/९ जना, अष्ट्रेलिया र चीनका ८/८, जना, स्विडेन ६ जना समेत गरि ५११२ विदेशी विद्यार्थी दिक्षित भइसकेका छन् भने पर्सि डिसेम्बर १३ मा हुने यस वर्षको पहिलो चरणको दिक्षान्त मार्फत यस संख्या ले थप हुने भएको छ ।
विदेशी विद्यार्थीहरूको सङ्ख्या र कक्षाकोठामा आएर पढाउने विदेशी प्राध्यापकको अनुपात पनि बढाउँदैै लैजाने नीति अनुरुप हरेक विदेशी प्राध्यापकलाई नेपाल आई अध्यापनमा संलग्न हुनकालागी थप अतिरिक्त सुविधा सहित सहजिकरण गर्ने देखि प्राध्यापक र सहप्राध्यापक अन्तर्गत रहने रिसर्च फेलोहरु मार्फत विषयगत अनुसन्धान अगाडी बढाउने कार्यक्रम अघि बढेको छ ।
त्यस्ता रिसर्च फेलोलाई शुल्क मिनाहा, विदेशीका हकमा निःशुल्क आवासको व्यवस्था जस्ता नयाँ प्रावधानले काठमाडौँ विश्वविद्यालयमा विदेशी विद्यार्थीको आकर्षण बढाउने अपेक्षा लिएको छ ।
यस विश्वविद्यालयका कार्यक्रममा विदेशी विद्यार्थीको बढ्दो आकर्षणलाई ध्यानमा राखेर विदेशबाट पनि विदेशमै रहेर पढ्न पाउने कार्यक्रमहरूको माग हुन थालेकाले गत वर्षदेखि संसारका विभिन्न सहरमा पनि यस विश्वविद्यालयका शैक्षिक कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्ने तयारी अघि बढाइएको थियो ।
यस अन्तर्गत भारतको तिरुपतीेमा काठमाडौं विश्वविद्यालयको पाठ्यक्रममा आधारित शैक्षिक कार्यक्रमको अध्यापन सुरुभएको छ भने इन्जिनियरिङ्ग विषयका केहि विषयमा सिड्नी (अष्ट्रेलिया) र बुद्धिज्ममा हङकङ्ग मा आगामी फेब्रुवरिदेखि कार्यक्रम संचालन गर्ने गरि प्रकृया अघि बढेको छ ।
२९औं दीक्षान्त समारोह (पहिलो चरण)
काठमाडौं विश्वविद्यालयको २९औं दीक्षान्त समारोह (पहिलो चरण) २०८० मङ्सिर २७ गते बुधबार बिहान ११ बजे काठमाडौं विश्वविद्यालयको केन्द्रीय परिसर धुलिखेलमा हुने भएको छ । कार्यक्रममा सम्माननीय प्रधानमन्त्री तथा कुलपति श्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’को अध्यक्षता, शताब्दी पुरुष वरिष्ठ चिकित्सक डा. गौरीशंकरलाल दासको प्रमुख आतिथ्य र माननीय शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधिमन्त्री एवं सहकुलपति श्री अशोक कुमार राई र माननीय शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि राज्यमन्त्री श्री प्रमिला कुमारीको उपस्थिति रहनेछ ।
समारोहमा काठमाडौं विश्वविद्यालयबाट स्कुल अफ आर्ट्स, एजुकेसन, इन्जिनियरिङ, ल, म्यानेजमेन्ट, मेडिकल साइन्सेज र साइन्स विधाका पीएचडी, डिएम र एमसिएच तहका १८ जना, एमफिल तहका ३८ जना, स्नातकोत्तर तहका ३१४ जना, पिजिडी तहका ५२ जना, र स्नातक तहका १ हजार ४ सय १६ जना सहित जम्मा १ हजार ८ सय ३८ जना विद्यार्थी दीक्षित हुनेछन् । तीमध्ये आर्टस्का २०९ जना, एजुकेसनका २२५ जना, इन्जिनियरिङका ३९ जना, लका ३९ जना, मेनेजमेन्टका ४४८ जना, मेडिकल साइन्सेजका ७७७ जना र साइन्सका १०१ जना रहनेछन् ।
दीक्षित हुने विद्यार्थीहरूमध्ये पुरुषको प्रतिशत ४६.०३ (६ सय ४६ जना) तथा महिलाको प्रतिशत ५३.९७ (९ सय ९२ जना ) रहनेछ । दीक्षित हुनेमध्ये विदेशी विद्यार्थीहरू भारत, श्रीलङ्का र माल्दिभ्स गरी ३ देशका ११३ जना विदेशी विद्यार्थी रहनेछन् ।
काठमाडौं विश्वविद्यालयको इतिहासमा पहिलोपटक स्कुल अफ इन्जिनियरिङ अन्तर्गत Master of Technology in Artificial Intelligence मा १ जनालाई, स्कुल अफ मेडिकल साइन्सेज अन्तर्गत Master of Science in Midwifery Nursing मा ८ जनालाई र स्कुल अफ एजुकेसन अन्तर्गत Master in Higher Education मा ९ जनालाई उपाधि प्रदान गर्नेछ ।
