नेपालमै भेटिइन् संसारकै सबै भन्दा जेष्ठ नागरिक

• जगत तामाङ (नुवाकोट)

अहिलेसम्म जापानका काने तानाकालाई संसारकै जेष्ठ नागरिक मानिँदै आएको छ । उनी मंगलबार १ सय १६ वर्ष २ सय १९ दिन टेक्दैछन् । तर, नेपालकै नुवाकोटमा तानाका भन्दा एक बर्ष जेष्ठ नागरिक भेटिएकी छन् । उनी हुन् नुवाकोट, थानसिङ गाउँपालिका ८ छाप्रागाउँकी १ सय १७ वर्षीया बाटुली लामिछाने । नागरिकताको जन्ममितिको आधारमा उनलाई राष्ट्रिय जेष्ठ नागरिक कोषले सबै भन्दा जेष्ठ नागरिक भनेको छ । नागरिकता अनुसार उनको जन्म बिसं. १९५९ चैत १० हो ।

यस्तो छ ११७ वर्षीया बाटुली लामिछानेको कारुणिक कथा

ककनी छेउको रानीपौवा बजारबाट एक घण्टा तल ओर्लेपछि आइपुग्छ छाप्रा गाउँ । केही महिना अघिको मध्याह्न यो गाउँमा १ सय १७ वर्षीया बाटुली लामिछाने गुन्द्रीमा घाम ताप्दै थिइन् । संसारकै सबै भन्दा जेष्ठ नागरिक भनेर राष्ट्रिय जेष्ठ नागरिक कोषमार्फत उनको उमेर पत्ता लागेपछि आर्शीवाद थाप्न सहरबाट पुगेका थिए एक हुल साहित्यकार र शुभचिन्तक । कसैले हातमा फलफूल र जुसका झोला झुन्ड्याएका थिए त कसैले सम्मान पत्र । लामिछाने टोलमा कल्याङमल्यङ चल्ने बित्तिकै गन्द्रीमा पल्टिरहेकी बाटुली ब्युँझिइन् । यताउति हेरिन् र केही बोल्न खोजिन् । उनको जिब्रो सेतै देखिन्थ्यो ।

‘आमा, हामी सहरदेखि भेट्न आएका हौं,’ वरिष्ठ कवि राजेन्द्र सलभले बाटुलीलाई उठाउन खोजे । तर, बाटुलीको शरीर गलेर गुन्द्रीमा टा“स्सिएको जस्तै थियो । भित्रबाट कान्छी बुहारी इश्वरी लामिछाने आँगनमा निस्किइन् । नातिनी ज्वाइँ नवराज न्यौपाने नजिकै थिए, दुबैले बाटुलीलाई उचालेर दलानको खाटमा राखे । ‘दाँत एउटै छैन, आमाले बोलेको त तपाईंहरूले बुझ्नु हुन्न होला,’ बुहारी इश्वरीले बोलिन्, ‘म सघाउँछु ।’

गिरानचौरदेखि थानसिंहसम्म

तोते बोली बोल्दै थिइन् बाटुली उनको आवाजलाई प्रष्ट पार्दै थिइन बुहारी इश्वरी । सिन्धुपाल्चोकको गिरानचौरमा जन्मेकी हुन् उनी । यो गाउँ पछिल्लोपटक कलाकार धुर्मुस–सुन्तलीका कारण चर्चामा छ । यही जोडीको पहलमा बनेको एकीकृत बस्तीको सर्वत्र प्रसंशा पनि भइराखेकै छ । यही थलोमा एक शताब्दी अघि बाटुलीको जीवन भने निकै कष्टकर थियो । ‘गाउँकै छविलाल लामिछानेसँग बिहे भयो’, बाटुलीले भक्भकाउँदै बोलिन्, ‘खेतीपातीबाट जीवन चल्थ्यो । दुई छोरी र तीन छोरा भएपछि कमाउन भनेर उहाँले घर छाड्नुभयो ।’ बाटुलीले लामो समय पर्खिबसिन् । तर, लोग्ने फर्कि आएनन्, कहिल्यै । माइतीपट्टि बुबा आमा पनि बितिसकेका थिए ।

‘बर्खायाममा पानी चुहिन थाल्यो,’ बाटुलीले तोते बोलीमा पुराना दिन सम्झिइन,
‘अन्नपानी पनि मनग्य थिएन । झाडापखलाले जेठो छोरो म¥यो ।’ पहिलो दिन बाटुलीले छिमेकी खड्गलाई बोलाएर छोराको लास तह लगाइन् । भोलिपल्ट फेरि माइलो छोरो म¥यो । छिमेकीले सघाए । तेस्रोदिन दुवै छोरी बिते । दिनहुँ मान्छे मर्न थालेपछि डराएर कोही आउन माननेन् । बाटुली आफैंले छोरीहरूको लास बोकेर खोलामा फ्याकिन् । ‘बाँचेको त मै एकजना रहेछु’, सेतै फुलेका ८० वर्षीया कान्छो छोरा नेत्रप्रसाद लामिछाने बाटुलीकै छेउ आइपुगे र आमाको बाँकी कथा सुनाए, ‘अनि आमा मलाई बोकेर गिरानचौरदेखि मामाघर (नुवाकोट, थानसिंह) आइपुग्नु भएको रहेछ ।’

यसपछि थानसिंहमा बाटुलीलाई मामा दुर्गादत्त हुमागाइँले आश्रय दिए । परिवारका चार सदस्य र लोग्ने गुमाएकी बाटुलीले थानसिंहमै थलो जमाइन् । बाँचेका त्यही कान्छो छोराबाट चार नातिनी, पाँच–पाँच पनाति–पनातिनी र एक खनाति गरी पाँच पुस्ते सन्तान हेर्दै बाटुली १ सय १७ वर्षे उमेर बाँचिरहेकी छन् । नागरिकता अनुसार उनको जन्म १९५९ चैत १० हो ।

दुई पैसे मानो घिउ

जेष्ठताको सन्दर्भ निस्किँदा सुका मानो र मोहार मानो घिउको चर्चा गर्छन् धेरैले । बाटुलीसित त्यो समयभन्दा निकै अगाडिको कथा छ । उनी दुःखका पाइला टेक्दै गिरानचौरबाट मामाघर आइपुग्दा थानसिंह जंगलै जंगलको गाउँ थियो । गाई पालन र खेती किसानी मुख्य आम्दानीको स्रोत । बाटुलीले घाँस दाउरा र पशुपालन गर्दै जीवन गुजार्न थालिन् । घिउ किन्नु या बेच्नु प¥यो भने मानाको जम्माजम्मी दुई पैसा थियो । ‘मेला (काम) जाँदा कि चारमाना धान कि दस पैसा ज्याला मिल्थ्यो’, बाटुलीले भनिन्, ‘हाम्रो जमानामा पैसाको चलन खासै थिएन गाउँमा ।’

पैसा मात्र नभई सुविधा पनि थिएन उतिबेला । गाउँकै मास्तिर २०१३ मा मोटरबाटो खुल्यो, ककनी–रानीपौवा–त्रिशुली । ‘तर, आमाले कहिल्यै गाडी चढ्नु भएन’, छोरा नेत्रप्रसादले सुनाए, ‘अस्तिको चुनावमा भने मोटरसाइकलको पछाडि चढाएर लग्यौं ।’ छोरा नेत्रप्रसादका अनुसार मोटरबाटो खुलेरै पनि बाटुलीले सँधै पैदल हिँड्न रुचाइन् । पैदलै पशुपतिनाथ लगायतको तीर्थाटनमा निस्किइन् । ‘आमाको अर्को विशेषता भनेको उहाँ कहिल्यै मेडिकल औषधि लिनुहुन्न’, छोराले सुनाए, ‘मान्दै मान्नुहुन्न । जडीबुटि औषधिमा भने उहाँको विश्वास छ ।’ उमेरमा खासै ठूलो रोग व्याधी झेल्न नपरे पनि यतिबेला भने बाटुलीलाई बाथले च्यापेको छ । ६÷७ वर्षअघिसम्म त बारीको डिलसम्म पुगेर घाँस स्याउला आफै गर्थिन् । अहिले हिँडडुल गर्न सक्दिनन् । खानपानमा भात र नुनिलो वस्तु प्रिय लाग्दैन । दूध र दहीकै भरमा उनी बाँचिरहेकी छन् ।

बुढेसकालको जन्मदिन

‘जन्म दिनको शुभकामना आमा’, दलानमा ढल्किरहेकी बाटुलीको नजिक बस्दै कवि राजेन्द्र सलभले भने । बाटुली अलिक चनाखो भइन् । तर, उनले कुरा बुझिनन् । ‘आज आमा जन्मिनु भएको दिन,’ बुहारी इश्वरीले सम्झाइन् । यसपछि बाटुलीको अनुहार उज्यालो देखियो । घरिघरि उनी हाँस्न थालिन् । जेष्ठ नागरिकको लालनपालनमा काम गरिएको हार्मोनी केयर होमकी अध्यक्ष रोशा श्रेष्ठले फलफूल, चकलेट र जुस खुवाइन् । यसपछि कवि सलभ र रोशाले बाटुलीलाई दोसल्ला ओडाए, अभिनन्दन पत्र हस्तान्तरण गरे । ‘उहाँ सम्भवतः विश्वकै जेष्ठ नागरिक हुनुहुन्छ’, सलभले भने, ‘यसबारे पहिचान गरेर सरकारले घोषणा गर्नुपर्छ ।’ नागरिकता अनुसार १ सय १७ वर्षीया भएका हुनाले आफूहरूले ‘संसारकै जेष्ठ नागरिक’ कै रूपमा सम्मान र अभिनन्दन गरेको रोशाले बताइन् ।

‘संसारकै जेष्ठ नागरिक भए पनि नभए पनि उहा हाम्रो वडाकै इच्जत हो’, बाटुलीको जन्मदिन मनाउन आइपुगेका थानसिंह ५ का वडाध्यक्ष शेषमान लामाले भने, ‘उहाँको आर्शीवाद मात्रै पनि हामीलाई काफी छ ।’ कवि सलभले भने राज्यले जेष्ठ नागरिक पहिचान गरेर बाँकी विश्वमा प्रचारप्रसार गर्न सके बाटुली मुलुककै गौरव र अन्तर्राष्ट्रिय सम्पदा बन्ने दाबी गरे ।